Wat is een neutrale dichtheidsfilter (ND)? En hoe gebruik ik het?

Neutrale dichtheidsfilter of ND-filter is een stuk donker glas of hars dat in de fotografie wordt gebruikt om de hoeveelheid licht die de cameralens binnenkomt te verminderen zonder de kleuren of tinten van het beeld te beïnvloeden. De term “neutraal” in neutrale dichtheid betekent dat het filter is ontworpen om kleurloos te zijn, zodat het geen kleurzweem in het beeld introduceert. Door de hoeveelheid licht die de camerasensor bereikt te beperken, stellen ND-filters fotografen in staat om bepaalde creatieve effecten te bereiken en de belichtingsparameters te regelen. Veel voorkomende scenario’s waarin ND-filters nuttig zijn, zijn onder andere het maken van langbelichte opnamen bij daglicht, het verkrijgen van een kleine scherptediepte in goed verlichte omstandigheden of het vastleggen van bewegingsonscherpte bij bewegende onderwerpen.

Neutrale dichtheid filtersterkte

De effectiviteit van een neutrale dichtheidsfilter wordt bepaald door het vermogen om licht te blokkeren, wat wordt uitgedrukt in stops. Met elk heel getal dat in stops wordt verhoogd, houdt het filter 50% van het binnenkomende licht tegen.

Ter illustratie: een ND-filter met één stop laat de helft van de hoeveelheid licht door. Een ND-filter met twee stops laat slechts een kwart van het licht door in vergelijking met geen filter en de helft minder dan een ND-filter met één stop. Om het in tijd uit te drukken: als de belichtingstijd zonder filter één seconde is, verlengt een één-stops ND-filter deze tot twee seconden. Op dezelfde manier verlengt een ND-filter met twee stops de belichtingstijd tot vier seconden. De verlenging gaat door, waarbij een ND-filter met drie stops zou resulteren in een belichting van 8 seconden, enzovoort.

Veelgebruikte sterktesvoor ND-filters zijn drie, zes en tien stops. Het is mogelijk om de totale sterkte te verbeteren door filters te combineren of te stapelen. Als je bijvoorbeeld een ND-filter van drie en zes stops combineert, kun je in totaal negen stops licht tegenhouden. Hoewel dit een praktische oplossing kan zijn, is het raadzaam om dit waar mogelijk te vermijden. Elke extra laag glas of hars voor de lens kan de algehele beeldkwaliteit in gevaar brengen, met zaken als zachtere details, kleurverschuivingen en tot op zekere hoogte chromatische aberratie.

Wanneer moet je ND-filters gebruiken?

Belichtingstijd verlengen

Een ND-filter wordt vaak gebruikt om de belichtingstijd opzettelijk te verlengen, zodat je een “smeereffect” op wolken kunt creëren of een zijdezacht uiterlijk voor stromend water. Dit heeft het effect dat bewegende texturen gladder worden. Een andere intrigerende toepassing van een krachtig ND-filter is het effectief “verwijderen” van bewegende elementen zoals mensen of verkeer uit een scène. Wanneer een sterk ND-filter wordt gebruikt, nemen snel bewegende objecten een bepaalde ruimte niet lang genoeg in beslag om de benodigde hoeveelheid licht uit te stralen die de camera kan vastleggen. Experimenteren met deze techniek in omgevingen zoals een winkelcentrum of een straathoek kan verbluffende resultaten opleveren. Houd in gedachten dat een voldoende krachtig ND-filter essentieel is om de belichting te verlengen tot minstens vier minuten.

Ondiepe scherptediepte

Portretfotografen geven om specifieke redenen vaak de voorkeur aan neutrale dichtheidsfilters. Als je streeft naar een prachtig romig bokeh en een uitzonderlijk kleine scherptediepte, is een wijd open diafragma noodzakelijk. Sommige lenzen kunnen zelfs een diafragma van f/0.95 bereiken. Maar zelfs met de laagste ISO en de snelste sluitertijdinstellingen kan er nog steeds een teveel aan licht zijn, waardoor het een uitdaging wordt om de juiste belichting te krijgen. In dit geval is een ND-filter een handig hulpmiddel om dit probleem op te lossen.

Zonne-/zonsverduisteringsfotografie

Voor het fotograferen van de zon en zonsverduisteringen is het cruciaal om zeer krachtige neutrale dichtheidsfilters te gebruiken, meestal die met 16 stops of meer. Het is belangrijk om nooit te proberen de zon door een optische zoeker te bekijken, zelfs niet met sterke ND-filters. Hoewel deze filters het zichtbare licht effectief blokkeren, bieden ze vaak weinig bescherming tegen schadelijke infrarode (IR) en ultraviolette (UV) straling die je ogen kan beschadigen. In plaats daarvan is het aan te raden om live view of een elektronische zoeker te gebruiken voor een veiligere observatie. Daarnaast is het raadzaam om het ND-filter op je lens te bevestigen voordat je deze op de zon richt, vooral met een vergrootglas, omdat het geconcentreerde licht de beeldsensor van de camera kan beschadigen.

Rond of vierzijdig filter (vierkant of rechthoekig)

ND-filters zijn verkrijgbaar in zowel ronde als vierkante formaten. Normaal gesproken worden ronde filters rechtstreeks op de voorkant van je lens geschroefd, mits je lens filterschroefdraad heeft. Het is echter belangrijk op te merken dat in sommige gevallen het voorste element van de lens te groot kan zijn, waardoor het onpraktisch is om een filter met zo’n grote diameter te gebruiken. In dergelijke gevallen nemen fotografen hun toevlucht tot “drop-in” filters, die aan de achterkant van de lens worden geplaatst, in de buurt van de lensvatting van de camera.

Kiezen voor ronde opschroeffilters is een goede keuze en ik raad je aan om er een of een set aan te schaffen die overeenkomt met de grootste diameter van je lens. Op die manier kun je, als je deze filters op kleinere lenzen wilt gebruiken, gewoon een opsteekring kopen in plaats van te investeren in een nieuwe set filters of losse filters.

Opstapringen zijn een kosteneffectief alternatief in vergelijking met optische filters. Als je bijvoorbeeld lenzen hebt met filterschroefdraadmaten van 67 mm, 72 mm en 82 mm, zou het praktisch zijn om filters van 82 mm te kopen en deze aan te vullen met opstapringen van 67-82 mm en 72-82 mm.

Vierzijdige filters worden gebruikt in combinatie met speciale adapters of houders. Hoewel ze in vergelijking met cirkelfilters zwaarder zijn om mee te nemen, bieden ze meer diversiteit en flexibiliteit. Er zijn met name adapters ontworpen om deze filters te kunnen bevestigen op lenzen met bolle of bolvormige voorelementen, waar het plaatsen van circulaire filters onpraktisch of onmogelijk zou zijn.

ND-filtervariaties

Variabel neutraal dichtheidsfilter (VND)

Een Variable Neutral Density (VND) filter biedt de flexibiliteit om de sterkte aan te passen door het filter te draaien. Videografen vinden dit filter vaak waardevol bij het bereiken van een “filmische” uitstraling, vooral wanneer ze zich houden aan specifieke sluitertijden die overeenkomen met beelden per seconde. Wanneer je te maken hebt met veranderende lichtomstandigheden, is het handiger om de sterkte van een filter aan te passen door het te draaien in plaats van het vaak te vervangen.

Gegradueerd neutraal dichtheidsfilter (GND)

De meeste GND-filters (Graduated Neutral Density) hebben een rechthoekige vorm met een verloop van het donkerst aan de bovenkant naar helder in het midden. De sterkte van het filter wordt bepaald door de intensiteit van het donkerste gedeelte.
Deze filters zijn handig in situaties waar de lucht veel helderder is dan de voorgrond, zoals laat in de middag of vroeg in de ochtend. Ze balanceren de belichting door selectief het licht van de heldere hemel te verminderen, waardoor de voorgrond helderder lijkt. GND-filters zijn verkrijgbaar in zachte, medium en harde types, waarbij de overgang tussen donker en helder abrupt is bij harde filters, subtiel bij zachte filters en gematigd bij medium filters.

Omgekeerd Gegradueerd Neutraal Dichtheidsfilter (RGND)

Een RGND (Reverse Graduated Neutral Density) filter is een genuanceerde maar opmerkelijke afwijking van de standaard GND. Het bereikt zijn donkerste punt ongeveer een derde van de bovenkant van het filter en wordt geleidelijk minder donker naar de bovenkant toe zonder volledige helderheid te bereiken. Tegelijkertijd wordt het geleidelijk donkerder naar de onderkant toe, om uiteindelijk helemaal helder te worden. Dit filter is het meest effectief wanneer het helderste deel van de hemel zich dicht bij de horizon bevindt.

Polarisator

Hoewel je een polarisator meestal niet als een ND-filter beschouwt, blokkeert hij ongeveer 1,5 tot 2 stops licht. Om de polariserende eigenschappen te ontsluiten, moet de polarisator worden aangepast (gedraaid) om schittering van reflecterende oppervlakken te elimineren en zo de verzadiging en het contrast te verbeteren. Het inschakelen van de polariserende eigenschappen is echter niet verplicht om de ND-eigenschappen te gebruiken.

Centraal filter voor neutrale intensiteit (CGND)

Het minst gebruikte type ND-filter is het CGND-filter (Center Graduated Neutral Density). Het kenmerkt zich door duisternis in het midden en een geleidelijke overgang naar helderheid aan de randen. Dit filter dient om de perifere donkerheid te verminderen, bekend als vignettering, die kan optreden bij het fotograferen met bepaalde lenzen met een zeer groot diafragma.

Wat kunnen we concluderen?

Voor degenen die niet de gewoonte hebben om fotofilters te gebruiken, stel ik voor om een polarisator en een ND-filter met zes niveaus te gebruiken. Met de polarisator kun je het effect van oppervlakken die flikkeren verminderen, maar wees voorzichtig met je groothoekobjectieven, want dit kan leiden tot een onregelmatige verzadiging van kleuren wanneer de hemel in het kader is opgenomen.

Een ND-filter met zes stops is handig in heldere omstandigheden wanneer je een onscherp effect wilt creëren op stromend water of beweging wilt overbrengen in wolken. Als een extra arrêteerstand nodig is, kan deze worden aangesloten op de polarisator.

Portretfotografen die een grote opening op een snel objectief willen behouden onder heldere omstandigheden, kunnen beginnen met het gebruik van een ND-filter met drie diafragma’s. Voor videoliefhebbers is een variabele ND-filter vaak de meest praktische keuze.